Ülkemizde 2003 yılında hayata geçirilen ve gönüllü
katılıma dayanan BES’e yani Bireysel Emeklilik Sistemine katılım zorunlu hale
getiriliyor. (BES’le ilgili detaylı bilgi için http://sabrikirdar.blogspot.com.tr/2014/03/kdem-tazminat-gelecegimizdir.html)
Konuya girmeden yanlış bilinen bir bilgiyi
düzelterek başlayayım. Bireysel Emeklilik bir sigorta değildir. Yani siz
ödediğiniz katkı payı karşılığında, oluşabilecek bir riski teminat altına
almıyorsunuz. Tam tersi emeklilik şirketlerinin ya da yatırdığız fonların
kendisi her zaman risk altında.
Gelelim zorunlu BES’e. Bu zorunluluk nerden
kaynaklanıyor. Hiç gündemde yokken birden bire bu dayatma neyin nesi? Aslında
BES uygulanmaya başladığı ilk günden beri, planlanan buydu. Yani sistemin
zorunlu hale getirilmesi ve çalışanların emeklilik primlerini kendilerinin
ödemesi.
Bireysel Emeklilik sistemi uzun yıllardır birçok
ülkede uygulanıyor. Kimi ülkelerde zorunluyken, kimi ülkelerde de sosyal
güvenlik sisteminin tamamlayıcısı konumunda. Ülkemizde de ilk hayata geçtiğinde,
sosyal güvenlik sistemini tamamlayıcı bir rol oynayacağı planlanıyordu.
Ne demek sosyal güvenliği tamamlayıcı bir rol? Yani
devlet diyor ki; “benim sana vereceğim emekli maaşı senin geçinmen için yetmez.
O yüzden hem bana emeklilik için prim öde, hem de BES’e katkı payı öde, oradan
da emekli ol ve emeklilikte geçinebilecek kadar maaşın olsun.”
Bugüne kadar BES’e katılım gönüllük esasına
dayanıyordu. Yani isteyen sisteme katılabiliyordu. Ama Haziran ayından itibaren
BES’e katılım zorunlu hale gelecek ve 2017’den itibaren uygulanmaya başlanacak.
Peki, BES neden zorunlu hale getirilmek isteniyor. Çünkü
devlet artık emekli maaşı ödemek istemiyor. Yani sosyal güvenlik sistemini bir
nevi özelleştiriyor.
Bireysel
Emeklilik Fonlarının tarihi çok eskiye dayansa da yaygınlaşması 1990’dan sonra
oldu. Özellikle 1990 yıllarda Sovyetlerin çözülmesiyle dünyayı etkisine alan
neo-liberal dalga, sosyal güvenlik sistemini de vurdu. Kamu sosyal güvenlik
sisteminin zayıfladığı veya yetersiz olduğu bahane edilerek, Bireysel Emeklilik
Sistemi yaygınlaştırıldı. Başlangıçta birçok ülkede gönüllü katılıma dayanan
sistem, daha sonra zorunlu hale getirildi. Şili, Uruguay, Polonya, Macaristan,
Kolombiya, Arjantin, Bolivya ve Meksika gibi ülkeler bireysel emeklilik
sisteminin zorunlu olduğu ülkeler.
Türkiye’de uygulanan Bireysel
Emeklilik Sistemi de Şili’den alınma. Şili’den model almaya alışık bir ülkeyiz.
12 Eylül darbecileri de darbe konusunda Şili’yi model almışlardı. (Şili 11 Eylül - Türkiye 12 Eylül.) Şili Latin
Amerika’da bu sistemi uygulayan, ilk ülke olmuştur. Tamamen devlet garantisinde
olan sosyal güvenlik sisteminden, bir anda bireysel emeklilik sistemine
geçmiştir. Sisteme geçmeden önceki süreç de aynı ülkemizdeki gibi olmuştur.
Önce emeklik maaşları düşürülmüş, sonra emeklilik yaşı kademeli olarak
yükseltilmiştir. En son kadınlarda 60, erkelerde 65 olmuştur. Şimdi Bireysel
Emeklilik Sistemini zorunlu hale getirme sırası Türkiye’de. Şimdilik
uygulamanın tam olarak nasıl olacağı bilinmiyor. Açıklandığı kadarıyla 45 yaş
altı çalışanlar, zorunlu olarak sisteme dâhil edilecek. Her ay maaşlarından belli
bir oranda kesinti yapılacak. Sisteme katılım 6 ay zorunlu olacak. 6 ay sonunda
isterse, sistemden ayrılabilecek. Katılım zorunlu olduğu için, herkesten de
ayrıca fon işletim kesintisi yapılacak. Sisteme, işveren katkısı olmayacak.
İşveren kıdem tazminatından kurtarıldığı gibi, bu uygulamadan da kurtarılıyor.
Asgari ücretle veya daha düşük maaşla çalışanların ücretlerinde yine düşüş
olacak. “Asgari ücreti artırdık” diyenler, kaşıkla verdiklerini yine kepçeyle
geri alıyor.
Çalışanlar
olarak zaten devlete sağlık, emeklilik, sosyal güvenlik ve işsizlik fonu için
ödediğimiz primlerin üzerine bir de zorunlu BES için ödeme yapacağız. Yine
ödediğimiz BES katkı payı içinden de emeklilik şirketlerine ve fon şirketlerine
paralar ödeyeceğiz. Böylece emeklilik ve fon şirketlerine “zorunlu” ve
“gönüllü” kaynak yaratmış olacağız.
Mevcutta
BES içinde olanların büyük bir bölümü, zaten çalışan kesim. Sistemde olanlardan
da ayrıca ücret kesilecekse, kişiler neden sisteme iki defa katkı payı ödemesi
ve fon işletim ücreti ödesin? Bu kişiler süreleri dolmadan mevcut emeklilik
hesabını kapattırırsa ve ücretlerini almak isterse ne olacak? Mevcut haklarını
kaybedecekler mi? Oluşacak kaostan
kimler karlı çıkacak? Ya da BES’e zorunlu olarak katılıp, 6 ay sonra, süre
dolunca ayrılmak isteyenler paralarını ne zaman alacak ya da alabilecek mi, alırsa
ne kadar kesinti yapılacak? Mevcut BES uygulamasında olduğu gibi 10 yıl süre ve
56 yaşı doldurma süresi mi beklenecek?